НЕМЕРЕЛЕРДІ ҚАЛАЙ ТӘРБИЕЛЕЙМІЗ?

Атақты Дубайдың негізін қалаған Шейх Мұхаммед ибн Рашид әл-Мақтым елінің болашағы туралы:
«Менің атам түйеге мініп жүрді, менің әкем түйеге мініп жүрді, мен Мерседес міндім, балам Ленд Ровермен жүр. Ал, немерем түйемен жүретін болады», — деген көрінеді.
«Неге?» деген сұраққа: «Қиын заман мықты адамдарды тудырады. Мықты адамдар жақсы заманды қалыптастырады. Жақсы заман әлжуаз адамдарды тудырады. Ал, әлжуаз адамдар қиын заманды қалыптастырады. Көп адам түсіне бермейді, бірақ дүниеқоңыздарды емес, күрескерлерді тәрбиелеу керек», — деп жауап беріпті.

Бұдан не түсіндіңіз? Осы айтылғандармен Кеңес дәуіріне тиіспей-ақ қояйық, Тәуелсіздік алғалы өткен отыз бес жылдағы өмірімізді саралап, салыстырып көрейікші.
Отыз жыл — демографтарда бір ұрпақтың өмірі деп алынады екен. Тәуелсіздік алған жылдарымыздан бастап есептесек отыз бес жыл өтіпті. Біз шейх Мұхамед ибн Рашидтің айтқанымен салыстырсақ, атамыз емес, өзіміз де әлі түйеге мініп жүретіндей уақытта екенбіз.
Бірақ, уақыт жылдам. Біз шейхтың атасының түйеге мініп жүрген уақытын есептемей-ақ, Тәуелсіздік жылдарын бірден әкелерімізден бастап есептесек, яғни 1990-нан 2020 жылға дейін (30 жыл) есептесек, әкеміз бастапқыда түйе мінгенмен, баласы біз — Мерседес мініп жүрген уақытымыз, яғни дәл қазіргі уақыт та жылдам өтіп жатыр деуге болады.
Космостық уақыт солай болады ма, әлде біздің уақыт белдеуі жылдам болып кетті ме, білмеймін. Енді біздің балаларымыз дәл қазір Ленд Ровердің түр-түрін мініп, Үкіметті басқарып, министр болып, ел басқарып жүр. Болашақтың іргетасын қалайтын істер атқарып жатыр. Елді мықты мемлекеттер қатарына қосуға ұмтылуда. Халықтың әл-ауқатын көтеруге күш салуда. Мемлекеттің дамуына қажетті әр саланы қадағалап, тәуелсіздіктің іргетасын бекітуге ұмтылуда. Әлеуметтің әлеуетін көтеруге ұмтылуда. Арасында ел қазынасын ұрлап қалатындары да бар. «Жұмыс істемейтін адам ғана қателеспейді» деген нақыл сөз бар ғой, қайтеміз, өз қолыңды өзің кеспейсің. Жұмыс істеп жүріп байқамай «жылы-жұмсақты қылғытып жіберген шығар». Олардың жазасын береміз де жібереміз ғой баратын жердің бір жеріне…
Сонда біз Тәуелсіздіктің айналдырған отыз жылының ішінде шейхтың айтқан түйелері мен Мерседесін де, Ленд Роверін де мініп тастаппыз.
Бірақ шейхтың болжамына қарасақ, Ленд Ровер мінген әкенің баласы «түйемен жүреді» деген сөздер көңілге қобалжу әкеледі екен. Бұл сөздер нені білдіреді? Алдағы отыз жылдың бес жылын жеп қойдық. Ендігі 25 жылда еліміз қандай болады?
Біздің бүгінгі жағдайымыз пролетариаттың көсемі Лениннің «бір адым алға, екі адым артқа» дегенін еске түсіріп тұрған жоқ па? Ленин бұл сөзді партияның ішкі саясатына байланысты айтқаны белгілі, әрине. Бірақ, осы «қадам» деген сөзді біздің еліміздің дамуына кедергі болып отырған сәттерге сәйкес етіп алып жатса, біздің «қадамдарымыз» қандай? Алда ма, әлде артта ма?
Тәуелсіздік алып, бір қадам алға жылжыдық. Бірақ, түйеге қайта міну қауіпі бар екен. Неге? Бұл сұраққа шейхтың жауабын қайталасақ, ол былай деді ғой:
«Қиын заман — мықты адамдарды тудырады. Мықты адамдар — жақсы заманды қалыптастырады. Жақсы заман — әлжуаз адамдарды тудырады. Ал, әлжуаз адамдар — қиын заманды қалыптастырады. Көп адам түсіне бермейді, бірақ дүниеқоңыздарды емес, күрескерлерді тәрбиелеу керек», — деген екен.
Демек, өзімізді жақсы заманның адамдары деп есептесек, онда біз әлжуаз ұрпақты дүниеге әкеліп, ал олар қиын заманды тудырады екен. Осы сұрақ мені көп ойландырады. Неге әлжуаз ұрпақты әкелдік дүниеге? Қазір біз балаларды қалай тәрбиелеп жатырмыз? Қолдарынан смартфон түспейтін балалар қандай болмақ? Олардың ойлау қабілеті төмендеген сайын орнына «жасанды интеллект» ойлайды, — деп аузымызды ашып отырамыз ба?
Білім саласындағы реформалар да жетісіп тұрған жоқ. Оқулықтар сапасын, кейбір өңірлерде мұғалімдердің жасанды дипломмен сабақ беріп жүргенін, президентке дейін жазуға мәжбүр болған мұғалімдердің онлайн оқулары, мектептегі қазақ тілі пәнінің жағдайы, басқа да білім саласындағы толып жатқан кемшіліктер туралы тізілген хаттар жоғары жаққа қарша борап жатқаны ойлантады. Басқасын айтпағанда біресе 1 маусымға, біресе қайта 25 мамырға өзгеретін соңғы қоңырау күні, бірінші сыныпқа құжат тапсыру күні де солай — біресе 31 тамыз, біресе – 31 шілде, біресе 1-ші шілде, енді 1 сәуірден 31 тамызға дейін болып өзгеріп тұратынына не дерсіз? Мектеп бітіру кештері үйлену тойларынан кем емес. Мұның бәрі ысырап…
Ауысуы жиі министрлер өз реформаларын арқалап келгенімен, мектеп өзгерген жоқ. Баяғы жартас қалпында, проблемалары шаш етектен. Соған қарағанда шейхтың «немерем түйе мінеді» дегенінен қорқамын.

Баян ТАҢАТАРОВА