ҰЛТТЫҚ ӨНЕРДІ ҰЛЫҚТАҒАН АЗАМАТ

Қазақ халқы ежелден-ақ өнермен өсіп-жетілген ел. Тіпті күнделікті қолданыстағы әшекей бұйым мен ыдыс, музыка аспаптары олардың біте-қайнасқан өмірінде әр кез қатар жүрген. Қазақтың қолөнерін айтып, жазып, суреттеп жеткізу оңайға түспейді. Қазір де қоғам арасында ұлттық қолөнерге деген қызығушылық артып тұр. Ағаштан түйін түйетін, одан түрлі бұйымдар жасайтын шеберлер де арамызда жетіп-артылады.

Жігітке жеті өнер де аз дегендей бүгінгі мақала кейіпкеріміздің қолынан келмейтін ісі жоқ десек артық айтқанымыз емес. Оған мақаланы оқу барысында оқырманның да көзі жетер деп қоямыз. Тілеш Намазбеков 1964 жылы Бөрлі-төбе ауданы Қарақұм ауылында дүниеге келген. Өнерге деген қызығушылық пен сүйіспеншілік мектеп қабырғасында басталған көрінеді. Бойында кішкентайынан газеттегі жазуларды, фотосуреттерді айна қатесіз көшіріп жазу, сызуға деген ынта болған. Ал 9 сыныпта алғаш макет жасап өнер деген кемеде бүгінге дейін дауылдарға дес бермей жүзіп келеді. Аталған макетті жасаудың да өзіндік тарихы бар. Ол туралы мақала кейіпкері: «Әкемнің 90 жылдығына орай, туған ауылымдағы мектепте ол кісіге арнап кабинет ашылды. Сонда барып ас бергенде мектепті аралап, кабинеттердің безендіру жұмыстарын көрдім, біраз өзгерістер бар екен. Ең кереметі еңбек кабинетіндегі мына экспонат көзіме оттай басылды. Бұл макет балық аулайтын ағаш бодтың (40сел) көшірмесі. Біз, марқұм досым, класстасым, нағашы бауырым Асқар Досанұлы екеуміз 9 сынып оқып жүргенде, 1980 жылдары жасаған едік. Оның ұзындығы 160 см. Сол кезде Бөрлі-төбе ауданы көлемінде бірінші орын алған болатын. Бұл біздің Асқар екеуміз жасаған бірінші жетістігіміз, бұдан бөлек сол кездегі мектеп директоры Шаймұханов Тілеу ағайдың демеуімен 10сыныпта Ан-2 самолетін, Ми-8 вертолетінің көшірме макеттерін жасап облыс көлемінде бірінші орын алған едік. Шіркін уақыт зымыраған, 44 жылдан кейін көзге оттай болып басылғанына таң қалуға да болады екен», — деп еске алады.

Әрине өнерді үйренемін деген адам айтқанына жетпей қоймайды. Тілеш Рымжанұлы мұндай ағашпен жұмыс жасауды әкесінен үйренген. Ол кісінің айтуынша, арғы аталары етікші, шебер, үш ішекті домбырада ойнаған дейді. Әкесі Рымжан Мұқатұлы да еңбек сабағынан мұғалім болыпты. «Әке көрген оқ жанар» дегендей өнерге деген әуестік кейіпкеріміздің бойына қанмен дарыған. Тіпті, бүгінде шебердің қос ұлы Тілек ағаш оюмен айналысады. Ал Төлеген әкесімен бірге қол қанат болып домбыра жасайды. Сонымен қатар мемлекеттік бағдарлама арқылы қыштан құмыра жасайтын орталық ашқан. Ал қызы Айханым сәулетші мамандығы бойынша Алматы қаласында білім алуда. 2 немересі де сурет салуға, қыштан құмыра жасауға әуес.
Тілеш 1982 жылы Алматыға Абай атындағы институттың көркемсурет-графика мамандығына түседі. Бірақ 2 курсқа көшкен кезде армияға шақырылып  2 жыл отан алдындағы борышын өтеген. Келгесін оқуын жалғап, бір факультетте оқитын Айгүл есімді қызбен отбасын құрып, дипломдық жұмысты әйелімен бірге өте жақсы деген нәтижемен қорғап шыққан. Тыңдап отырған құлаққа бұл әңгіме де жағымды естіледі екен. Жары қалыңдық көйлегін, өзі қалыңдық киетін барлық зергерлік бұйымдарды жасап, аудиторияда қойылым қойғандардың алғашқылары болыпты.
Оқу біткесін Тілеш шебер Алматыда қалуды жаны қаламай Талдықорғанға келген. Қаладағы жаңадан ашылған №18 қазақ тілді мектепте еңбек сабағынан ұстаздық қылып, алғаш тәуелсіздік алған жылдары болған дефициттен құрылыста жүріп туысы арқылы домбыра жасайтын Аман атты шебермен танысып музыкалық аспап жасауды меңгерген. «Махамбет» атты музыкалық аспаптар жасайтын шеберхана ашылып Аман Садуақасов, Нұрәлі Аманқұлов және Тілеш Намазбеков 1991 жылдан бері домбыра жасаудың хас маманына айналған. Кейініректе тіпті республикалық байқаулардан талай мәрте төбе көрсетіпті. 2008 жылы №25 мектепке мұғалім болып кіріп, ал 2012 жылы Назарбаев зияткерлік мектебінің шақыруымен өнер сабағынан шәкірт дайындаған, 2021 жылдан бері Оқушылар сарайында ашқан қыш, саз балшық үйірмесі де жұмыс істеп тұр. Сонымен қатар, қаладағы №28 мектебінде ұстаздық етуде.
Тілеш Намазбековтың Халық шығармашылық орталығының жанында 2001 жылы ашылған жеке шеберханасы бар. Онда тек қана домбыра жасаумен шектелмей, қыл қобыз, жетіген, ұрмалы аспаптар әзірлейді. Сонымен қатар, астау жасап, портрет те салады. Ол кісінің айтуынша, домбыра тек сапалы ағаштардан ұқыптылықпен, асқан шеберлікпен жасалғаны жөн. Қылқанжапырақты ағаштар мен жеміс ағаштарынан, үйеңкіден жасалған домбыраның үні әдемі болады. Одан бөлек, біз естіп білмеген Африкалық, Италиялық ағаштарды Алматы қаласынан алдырады. Тіпті табиғатынан қара ағаштың да болатынын шеберханада алғаш рет сұхбат барысында көрдім. Ол кісі домбыраның құрастырмалы және шаппалы түрін ерекше етіп, алушының ұсынысына қарай жасайды. Бүгінге дейін бірнеше шәкіртті шеберге айналдыған Тілеш Рымжанұлы домбыраны қарағай ағашынан жасауға болмайды деген ақылын айтты. Оның себебін Қарағай майлы болғандықтан уақыт өте домбыраның дауысы шықпай қалады деп түсіндірді шебер.

– Шеберхананың жұмысы 2001 жылдан бері тоқтаған емес. Күніге көптеген адам келіп кетеді. Бұрындары тапсырыс көп түсетін. Қазір саны азайды. Оның себебі базарлардағы сапасыз, арзан жасалған домбыралар қаптап кетті. Бірақ олар тез бұзылып қалады. Ал біз домбыраның артқы жағын сапалы қатты ағаштан жасаймыз. Беткі бөлігі жұмсақ ағаштан жасалады және бетіне қорған ретінде оюлап қорғаныш бөлігі қойылады. Оны көбі әдемілік үшін деп ойлап қалып та жатады. Ал мойынын 4 түрлі ағаштан жасаймыз. Оның да сапасына қарай ұқыптылықпен таңдалады, — деп домбыра жасаудағы ерекшеліктерді толығымен түсіндіріп берді Тілеш Рымжанұлы. Әр бөлігінің қанша сантиметр болатынын, тек тақ санмен жасалатынын және тағы басқа да ерекшеліктеріне жеке тоқталып, барлығымен толық бөлісті. Шебердің қолынан шыққан домбыраның бағасы 80 мың теңгеден басталып ары қарай қымбаттай береді. Мысалы, шаппалы домбыраның бағасы құрастырмалы домбыраға қарағанда әлдеқайда қымбат.
Жалпы Тілеш Намазбековтың өмірі мен өнері жайлы айта берсек әлі көп естеліктер жеткілікті. Ол кісі өткен жылы ғана облыс әкімінің орынбасары Марлен Көлбаевтың қолынан «Мәдениет саласының үздігі» атты төсбелгімен марапатталыпты. Бұл оның жастайынан өнерге қызығып, бүгінге дейін жасаған жұмысының жемісі. Жұмысыңыз тек өрге домаласын. Ұлыстың ұлы мерекесі құтты болсын!

Гүлнұр ЕРМҰХАНҚЫЗЫ